سیمای پیامبران(ع)، امامان(ع) و صحابه در شعر غنایی سبک خراسانی

یکی از اصلی ترین شگردهایی که از دیرباز در تنوع و رشد انواع غنایی موثر بوده ؛ بهره گیری از داستان های شخصیت های دینی در اجزای این نوع ادبی است. در میان ادوار شعر فارسی، شاعران سبک خراسانی باتوجه به زمینه های سیاسی، اجتماعی، مذهبی و ادبی این سبک، شیوه هایی متعدد در به کارگیری عناصر دینی دارند. در محدوده ی زمانی این سبک (از نیمه ی دوم سده ی سوم تا نیمه ی اول سده ی ششم) قریب 130000بیت شعر از حدود 30 شاعر صاحب دیوان و بیش از یکصد شاعر بی دیوان می توان یافت که به نوعی با ادب غنایی پیوند دارند و در خلال این ابیات هزاران اشاره‏ی مستقیم و غیرمستقیم به شخصیت‏های دینی درج شده است. در این پژوهش باتوجه به اهمیت شعرهای بازمانده از سبک خراسانی در تکوین سیمای تاریخی و اسطوره ای پیامبران(ع)، امامان(ع) و صحابه در شعر فارسی، پس از بررسی دقیق تمام ابیات غنایی سروده شده در محدوده‏ی این سبک و استخراج نوع و میزان اشاره ها و بستر اجتماعی و ادبی ظهور آن ها، نتایج و تحلیل های تحقیق در 6 فصل ارائه شده است : در فصل نخست پس از ارائه ی طرح پژوهش، از اهداف، ضرورت ها و پیشینه ی تحقیق سخن رفته و در فصل دوم به جایگاه تلمیح های دینی در انواع شعر غنایی دوران سامانی چون مدح، وصف، تغزل، مرثیه، منقبت و دیگر انواع غنایی اشاره شده و در ادامه، مجموع اشارات دینی یافته شده در اشعار اندک دوره ی صفاری، و دیوان شاعرانی چون رودکی، دقیقی، کسایی و بیش از 120 تن از شاعران بی دیوان تا زمان مرگ فردوسی درج و تحلیل شده است . در فصل سوم که شعر دوران غزنوی اول( دوران محمودی و مسعودی) را پس از فردوسی تا اواسط سده ی پنجم دربر می گیرد؛ به شیوه ی فصل دوم پس از تحلیل جایگاه اشارات دینی در تکوین انواع غنایی (به‏ویژه مدح)، اشارات مستقیم و غیرمستقیم دینی در دیوان شاعرانی چون عنصری، عسجدی، فرخی، منوچهری، ابوسعید ابوالخیر، ورقه و گلشاه عیوقی و ده ها تن از شاعران بی دیوان، استخراج و طبقه‏بندی شده است. فصل چهارم، تحلیل و بررسی جایگاه شخصیت های دینی را در شعر دوران سلجوقی در بر می گیرد ، به همین سبب در این فصل اشارات دینی در دیوان ها و منظومه های شاعرانی چون فخرالدین اسعد گرگانی، باباطاهر، قطران تبریزی، ازرقی هروی، ناصرخسرو، یوسف و زلیخای منسوب به فردوسی، لامعی گرگانی، مسعودسعد سلمان، معزی، ابوالفرج رونی، خیام، سنایی و شاعران بی دیوان تحلیل و بررسی شده است. همچنین در فصل پنجم ، سیر تحول سیمای شخصیت های دینی درجه اول، از آغاز ورود به شعر فارسی تا پایان این دوره و نقاط عطف و تحول حضور آن ها، به صورت کوتاه تحلیل و ترسیم شده و در فصل ششم نتایج و یافته‏های این پژوهش درج شده است.